Bezzasadne umieszczenie w szpitalu psychiatrycznym bez odszkodowania przed ETPC

HFPC skierowała do ETPC opinię amicus curiae w sprawie R. przeciwko Polsce (skarga numer 20206/11). Pokrzywdzona zarzuciła, że nie może uzyskać rekompensaty za przymusowe umieszczenie jej w szpitalu psychiatrycznym oraz że postępowanie w tej sprawie było przewlekłe.

Pod koniec października 2007 r. skarżąca została skierowana na przymusowe leczenie psychiatryczne. U kobiety zdiagnozowano schizofrenię i podejrzewano o celowe wzniecenie pożaru w mieszkaniu w celu popełnienia samobójstwa. W efekcie skarżąca spędziła ponad 2 miesiące w szpitalu psychiatrycznym, bez kontroli sądowej. Dopiero po opuszczeniu przez nią szpitala psychiatrycznego sąd opiekuńczy stwierdził, że przymusowa hospitalizacja psychiatryczna była niezasadna. W ocenie sądu kobieta nie zagrażała ani sobie, ani otoczeniu, a pożar w jej mieszkaniu wywołała awaria instalacji elektrycznej. Mimo takiego rozstrzygnięcia skarżąca nie otrzymała żadnego zadośćuczynienia za nieuzasadnione pozbawienie wolności. Sądy cywilne uznały, że choć nie było podstaw do przymusowej hospitalizacji, to jednak nie była ona bezprawna w rozumieniu Kodeksu cywilnego.

„Polskie przepisy nie gwarantują osobom przymusowo umieszczanym w szpitalach psychiatrycznych, że sądy wystarczająco szybko zbadają legalność pozbawienia ich wolności” – podkreśla Marcin Szwed, prawnik HFPC. Terminy przewidziane w ustawie o ochronie zdrowia psychicznego mają jedynie charakter instrukcyjny, co oznacza, że ich przekroczenie nie wiąże się z żadnymi konsekwencjami. Analiza danych statystycznych dokonana przez HFPC wskazuje, że niejednokrotnie sądy wydają wyrok o zasadności przymusowego umieszczenia w szpitalu psychiatrycznym dopiero po kilku tygodniach lub nawet miesiącach. To z kolei może powodować bardzo negatywne skutki dla osób pozbawionych wolności, zwłaszcza że w szpitalu psychiatrycznym pacjenci mogą być poddawani zabiegom leczniczym nawet wbrew ich woli.

W swojej opinii HFPC odniosła się także do kwestii związanych z dochodzeniem odszkodowania za bezprawne umieszczenie w szpitalu psychiatrycznym. W orzecznictwie pojawiają się rozbieżne opinie co do tego, czy sąd orzekający o odszkodowaniu musi respektować decyzję sądu opiekuńczego w sprawie braku podstaw do hospitalizacji. „Według niektórych sądów nie każde bezzasadne umieszczenie w szpitalu psychiatrycznym stanowiło działanie bezprawne. W wyroku z 2015 r. Sąd Najwyższy uznał jednak, że taka interpretacja jest błędna” – tłumaczy Marcin Szwed.

HFPC: ekstradycja uchodźcy do Turcji stanowić będzie naruszenie praw człowieka

HFPC przygotowała dwie opinie w związku z postępowaniem w sprawie ekstradycji do Turcji Erdala Gökoğlu, oskarżonego w Turcji o udział w grupie zbrojnej, który uzyskał w Belgii status uchodźcy.

Erdal Gökoğlu został zatrzymany w styczniu w Polsce do rutynowej kontroli przez Straż Graniczną. Przyjechał tu jako gość na ślub swojego znajomego. Podczas kontroli okazało się, że jest on poszukiwany przez Interpol.

W opinii stwierdzono, że fakt nadania zatrzymanemu statusu uchodźcy przez władze belgijskie jest wystarczającym uzasadnieniem dla odmowy wydania go władzom tureckim. Wynika to z przepisów konwencji genewskiej w sprawie statusu uchodźców zakazującej wydawania uchodźców do państw, w których ich życie jest narażone na niebezpieczeństwo. W opinii wskazano również, że zgodnie z Kartą Praw Podstawowych UE państwa członkowskie Unii gwarantują prawo do azylu z poszanowaniem zasad konwencji genewskiej.

Opinia zawiera także informację o wyroku Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z 6 października 2015 r. w sprawie Kavaklioğlu i inni przeciwko Turcji. W tej sprawie jednym ze skarżących był Erdal Gökoğlu. Trybunał stwierdził, że władze tureckie naruszyły jego prawo do życia gwarantowane art. 2 EKPC. Doszło to tego przez narażenie go na śmierć podczas operacji tureckiej żandarmerii przeprowadzonej w 1999 r. w więzieniu Ulucanlar w Ankarze, gdzie przebywał skarżący.

W opinii wskazano, że w Turcji są setki więźniów politycznych (w tym m.in. dziennikarze i nauczyciele akademiccy) skazanych za członkostwo w ugrupowaniach zbrojnych lub wspieranie działalności terrorystycznej. Stwierdzono również, że osoby takie mogą być skazane nawet przy braku wystarczających dowodów na prowadzenie takiej działalności, natomiast definicja działalności terrorystycznej jest bardzo szeroka. W opinii podkreślono też, że warunki panujące w tureckich więzieniach są złe (przeludnienie, brak odpowiedniej opieki zdrowotnej itd.), oraz na to, że sędziowie i prokuratorzy w Turcji znajdują się pod silną presją polityczną i naruszana jest ich niezależność.

Posiedzenie Sądu Okręgowego w Gorzowie Wielkopolskim odbędzie się 6 kwietnia 2016 r. HFPC zgłosiła swój udział w postępowaniu jako organizacja społeczna.

Omówienie orzeczenia ETPC przygotowane przez adw. Marka Antoniego Nowickiego

Prezentujemy orzeczenie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w sprawie Ivanovski przeciwko Byłej Jugosłowiańskiej Republice Macedonii. Omówienie zostało przygotowane przez adw. Marka Antoniego Nowickiego, byłego sędziego w Europejskiej Komisji Praw Człowieka w Strasburgu.

Trendafil Ivanovski, prezes Trybunału Konstytucyjnego, złożył w Komisji Lustracyjnej oświadczenie, że nie współpracował ze służbami bezpieczeństwa w latach 1944 – 2008. Współpraca taka uniemożliwiała pełnienie funkcji publicznych. Komisja  orzekła, że jego oświadczenie nie było zgodne z dowodami. Odwołania do sądów nie przyniosły rezultatu. W skardze do Trybunału Ivanovski zarzucił, że naruszono art. 6 ust. 1, art. 8 i art. 13 EKPC. Wyrok zapadł 21 stycznia 2016 r.

Interwencja HFPC w sprawie procedury badania krwi na obecność alkoholu

Do HFPC zgłosiła się matka Ł.W., który został zatrzymany przez policję do kontroli drogowej. Mężczyzna miał przejść badanie na obecność alkoholu w organizmie, lecz odmówił standardowego badania alkomatem. W związku z tym funkcjonariusze udali się z nim do szpitala na pobranie krwi. Jednak z dokumentów przesłanych do HFPC wynika, że interwencja nie została przeprowadzona zgodnie z procedurą. Sprawa nie została w pełni zbadana, ponieważ mężczyzna wkrótce po zatrzymaniu popełnił samobójstwo.

Wątpliwości HFPC wzbudziła przede wszystkim procedura pobrania krwi i zabezpieczenia ampułek. Z zeznań policjantów wynikało, że pojemniki z krwią w czasie między dwoma pobraniami próbek były przetrzymywane w pojeździe służbowym, zamiast w specjalnie przygotowanym i zabezpieczonym pakiecie w lodówce. Następnie były one przechowywane w komisariacie w pomieszczeniu dyżurnego, w temperaturze pokojowej, a do laboratorium kryminalistycznego trafiły dopiero po 4 dniach. W efekcie, nawet gdyby doszło do badania próbek krwi, nie dałoby ono wiarygodnego wyniku.

HFPC w piśmie do Komendanta Głównego Policji wyraziła zaniepokojenie zaistniałą sytuacją oraz wskazała na wątpliwości co do znajomości przez funkcjonariuszy policji procedur dotyczących pobierania próbek krwi do badań na zawartość alkoholu. W piśmie podkreślono, że policja kładzie szczególny nacisk na walkę z nietrzeźwością na drodze, wobec tego tym bardziej skrupulatnie powinny być przestrzegane wyżej opisane procedury i tym rzetelniej powinny być prowadzone postępowania w tych sprawach. W liście do komendanta zawarto prośbę o podjęcie odpowiednich kroków, by podobne sytuacje nie zdarzały się w przyszłości.

Komentarze ekspertów HFPC w mediach

Prezentujemy komentarze ekspertów HFPC do najważniejszych wydarzeń ubiegłego tygodnia dotyczących wszystkich obszarów naszego zaangażowania: wolności mediów, dyskryminacji, monitorowania procesu legislacyjnego, problemów uchodźców i migrantów, działalności na rzecz praw człowieka w państwach byłego bloku wschodniego czy też spraw precedensowych.

Dorota Głowacka, prawniczka HFPC, komentowała dla „Dziennika Gazety Prawnej” zmiany w przepisach o mediach publicznych i ich zaskarżenie przez Rzecznika Praw Obywatelskich do Trybunału Konstytucyjnego. „Całkowite odwrócenie zmian w mediach publicznych będzie w praktyce trudne […]. Negatywne skutki, które przyniosła ta nowelizacja, także pośrednie, takie jak np. niespotykana fala zwolnień dziennikarzy z mediów publicznych, niełatwo będzie naprawić w przyszłości” – przyznała Dorota Głowacka.

Barbara Grabowska-Moroz w wywiadzie dla „Gazety Wyborczej” mówiła o projekcie ustawy antyterrorystycznej i potrzebie zewnętrznej kontroli nad służbami specjalnymi. „Najsłabszym punktem ustawy antyterrorystycznej jest sposób, w jaki powstaje. Zamiast konsultacji założeń była ogólnikowa konferencja prasowa poprzedzająca powstanie projektu ustawy. I jeśli wkrótce ustawą zajmie się Sejm, to będzie to farsa, a nie proces legislacyjny” – powiedziała Barbara Grabowska-Moroz.

informacja: Helsińska Fundacja Praw Człowieka

opracowanie: Iwona Pańko