5 lat działalności prochowni Terespol
5 lat działalności Koła Miłośników Fortyfikacji i Historii Terespola i Okolic

    W roku 2011, tj pięć lat temu, Stowarzyszenie Rozwoju Gminy Miejskiej w Terespolu przejęło od Urzędu Miasta Terespol zabytkowy obiekt – Prochownię Terespol. Prochownia Terespol, to położony w centrum miasta betonowy obiekt, wybudowany ponad 100 lat temu przez cara Rosji w ramach pierścienia obronnego twierdzy brzeskiej. Kubatura tej budowli to ok. 3 000m3 a powierzchnia 990m2. Wewnątrz 8 sal i korytarz dostępu oraz galeria wentylacyjna.
     W ostatnich latach w obiekcie tym urządzona była hodowla grzybów. Po zakończeniu procesu hodowli pozostały w prochowni wielkie nieporządki w postaci części instalacji produkcyjnej, materiałów poprodukcyjnych i różnych innych nieczystości. Dodatkowym niepożądanym elementem była nagromadzona  woda dostająca się do wnętrza przez nieszczelności dylatacji i braku wentylacji.
    Uporządkowania wymagało nie tylko wnętrze obiektu ale również jego otoczenie tj. droga dojazdowa, skarpa maskująca prochownie i brukowany plac przylegający do obiektu. Brukowana nawierzchnia placu to nie tylko zapadliny ale też uzupełnienie 1/4 nawierzchni brukowej.
    W roku 2010 grupa hobbystów fortyfikacji i historii z tym związanej zaczęła się konsolidować i prowadziła rozmowy o utworzeniu formalnej organizacji. Organizacja taka wykształciła się w 2011r i przyjęła nazwę Koło Miłośników Fortyfikacji i Historii Terespola i Okolic. Ludzie tej organizacji od razu zainteresowali się losem terespolskiej prochowni i przystąpili do porządkowania obiektu.
    Organizacja opiekuje się prochownią do dziś i to jej zasługą jest doprowadzenie do stanu jaki możemy oglądać. Jej też dziełem jest urządzanie prezentacji i wystaw stałych i okolicznościowych jakie są prezentowane w tym obiekcie. Członkowie koła są jednocześnie przewodnikami dla zwiedzających wystawy. Należy więc uznać, iż także Koło Miłośników Fortyfikacji i Historii Terespola i Okolic ma swój jubileusz 5-lecia owocnej działalności.
    Porządkowanie generalne zajęło nam ok 2 lat i trwa choć w mniejszym stopniu nadal. W trakcie wykonywania podstawowych prac rosło zainteresowanie obiektem, gdyż dotąd tajemniczy i niedostępny zaczął odsłaniać swoje właściwe przeznaczenie. Porządkując obiekt zastanawialiśmy się nad jego osuszeniem z wilgoci i w tym celu należało uruchomić zamknięcia okien zewnętrznych i wewnętrznych – pancerne i skorodowane a do tego zamykane bardzo nietypowym mechanizmem. Gdy udało się to pokonać przystąpiliśmy do okien wewnętrznych i drzwi do poszczególnych sal. Drewniane futryny okien wewnętrznych nie były trudne do odtworzenia, natomiast pancerne drzwi wewnętrzne z bardzo wymyślnymi mechanizmami zamknięć stanowiły nie mały stopień trudności.
    Nadmienię, iż obiekt był wpisany do rejestru zabytków i podlegał nadzorowi inspektora ochrony zabytków. Nawiązaliśmy więc więc współpracę z ochroną zabytków (okazała się bardzo owocna) i pod jej kuratelą wykonywaliśmy dalsze prace. Wykonaliśmy repliki 7 drzwi pancernych do sal i dwie dwuskrzydłowych drzwi wejściowych.
    Początkowym zamysłem wobec prochowni było powstrzymanie jej degradacji jako obiektu zabytkowego, położonego w środku miasta. Z czasem, gdy wnętrze nabierało bardziej przyjaznego wyglądu, zrodził się pomysł urządzenia tam izby pamięci lub wystawy okolicznościowej – patriotycznej np. z okazji świąt państwowych.
    Przedsięwzięcie było na tyle pracochłonne iż wymagało pomocy innych ludzi i organizacji. I tutaj należy wymienić instytucje, które udzielają nam nieodpłatnej pomocy. Są to:
–    burmistrz miasta Terespol
–    przewodniczący Rady Miasta Terespol
–    sekretarz UM Terespol
–    Przedsiębiorstwo Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej w Terespolu
–    PKP Cargo Małaszewicze
–    Stowarzyszenie Gminy Miejskiej Terespol
–    Ochotnicza Straż Pożarna w Terespolu
–    Zawodowa Straż Pożarna w Małaszewiczach
–    Straż Graniczna w Terespolu
–    Firma Usługi Transportowe i Roboty Ziemne – Wiesław Kozaczuk   
–    Klub Seniora „Srebrny Włos” w Terespolu
–    Biblioteka Miejska w Terespolu
–    Kierownik Urzędu Ochrony Zabytków – Jan Maraśkiewicz
–    Krzeski Adam zamieszkały – Siedlce
    W 2015r decyzją burmistrza miasta Terespol obiekt przekazany został pod zarząd Miejskiego Ośrodka Kultury w Terespolu co nie zmieniło statusu i roli naszego koła. W dalszym ciągu stałym naszym programem działania są dwie w roku wystawy okolicznościowe z okazji świąt państwowych (3maja i 11 listopada) a w międzyczasie prezentowanie innych wystaw w miarę pozyskania atrakcyjnych eksponatów.
    Należy wspomnieć iż eksponaty do urządzania wystaw tematycznych, takich jak: rzemieślnicza, etnograficzna, militarna itd. są darami głównie mieszkańców Terespola i najbliższych okolic ale także i tych dalszych jak: Siedlec, Warszawy, Modlina i z Niemiec. Wiele eksponatów pozyskanych zostało przez samych członków KMFiH a takim znaczącym było wypatrzenie a następnie wydobycie z rzeki Bug części wysadzonego przez Niemców w czasie II wojny światowej pociągu towarowego.
    Najważniejsze tematyczne wystawy jakie do tej pory były zorganizowane to:
–    z okazji beatyfikacji Jana Pawła II
–    rękodzieło Koła Plastycznego MOK Terespol
–    pieniądze świata
–    rękodzieło terespolskiego Klubu Seniora
–    fotograficzna – Brześć i twierdza brzeska w latach 1921-1939
    W sali „kolejowej” głównym eksponatem jest makieta stacji Terespol w skali 1:87 z okresu lat 1919-1939. Makieta powstała w ramach realizacji projektu i otrzymanych środków finansowych z Muzeum Historii Polski - program „Patriotyzm Jutra”. Makieta zaprojektowana i wykonana została przez Koło Miłośników Fortyfikacji i Historii.
    Ponadto Koło realizowało projekt pt. „Realizujemy Terespolskie Inicjatywy” finansowany ze środków Narodowego Centrum Kultury dzięki  programowi DK+ ,,Inicjatywy Lokalne 2014” w ramach którego powstały:
–    film o prochowni Terespol - „Koleje losu XX wiecznej fortyfikacji”
–    film/spot miasta Terespol - „Widzimy miasto”
–    folder reklamowy prochowni i miasta Terespol.
    Nawiązaliśmy współprace z dyrekcją Muzeum Twierdzy Brzeskiej w Brześciu, Muzeum Południowego Podlasia w Białej Podlaskiej i Muzeum Regionalnym w Siedlcach skąd otrzymujemy interesujące nas materiały historyczne. Prowadzimy księgę zwiedzających naszą prochownię, w której są wpisy gości z kraju oraz: Chin, Tajwanu, Ameryki oraz wielu państw Europy.
    Obecnie tak urządzona Prochownia Terespol pełni rolę instytucji kulturalnej, gdzie znajduje się mini-muzeum, odbywają lekcje tzw. „zielonej szkoły”, jest przystanią rajdów rowerowych i miejscem uroczystości patriotycznych miasta. W najbliższym czasie czeka nas sporo pracy:
- wybudujemy przenośną makietę osiedla kolejowego w Terespolu z końca XX w. w skali TT (1:120),
- rozszerzymy wystawę poświęconą gen. Franciszkowi Krajowskiemu o materiały dotyczące jego synowa Wielisławowi, który był w randze ppłk Wojska Polskiego i po kampanii wrześniowej 39' służył przy Rządzie Emigracyjnym w Londynie. Po wojnie władze komunistyczne odebrały mu obywatelstwo polskie. Za życia nie powrócił już do kraju.
- rozszerzymy o nowe ekspozycje wystawę - Wojna i Pokój. Brześć 1921-1939.
- w przygotowaniu mamy wystawę pn. Terespol w latach 20-60 XX w.
- rozbudujemy salę lotniczą o nowe eksponaty.
    Obsługiwana jest przez członków Koła Miłośników Fortyfikacji i Historii Terespola i Okolic na zasadzie wolontariatu. Uznając zasługi działalności Koła Miłośników Fortyfikacji i Historii na wniosek kierownika Urzędu Ochrony Zabytków – Jana Maraśkiewicz w maju 2015r.
Minister Kultury wyróżnił sześciu najbardziej aktywnych srebrną odznaką „za opiekę nad zabytkami”. Byli to: Jerzy Czerniak, Wiesław Jurek, Andrzej Lipowiecki, Kazimierz Michalak, Karol Niczyporuk i Krzysztof Tarasiuk.

LISTA OSÓB UDZIELAJĄCYCH SIĘ NA RZECZ PROCHOWNI TERESPOL:

Badalski Krzysztof
Chomicz Janina
Czerniak Jerzy
Dangul Walentyna
Gaponiuk Józef
Greczuk Bogdan
Jurek Wiesław
Król Krzysztof
Lipowiecka Barbara
Lipowiecki Andrzej
Lipowiecki Jerzy
Lipowiecki Piotr
Łuciuk Wanda
Marzec Władysław
Matwiejuk Henryk
Michalak Kazimierz
Michalak Teresa
Niczyporuk Karol
Oleszczuk Paweł
Pawluczuk Marianna
Romaniuk Krystyna
Sobol Dominik
Sobol Eugeniusz
Tarasiuk Krzysrtof
Tyburcy Zofia
Urbala lzabela
Wowczeniuk Edward
Wróblewski Przemysław

Opracowanie: Iwona Pańko