Podsumowanie tygodnia 30 listopada - 7 grudnia 2015

Trwa 15. Festiwal WATCH DOCS

W piątek, 4 grudnia, rozpoczęła się 15. edycja Międzynarodowego Festiwalu Filmowego WATCH DOCS. Prawa Człowieka w Filmie. Za nami już projekcja filmu „Saudyjska wiosna” i debata z okazji przyznania przez Parlament Europejski Nagrody im. Sacharowa Raifowi Badawiemu. Odbył się również wykład mistrzowski Jima Finna oraz spotkanie z reżyserką filmu „Kijów/Moskwa”, Eleną Chorewą i jego producentem, Alexandrem Rastorguevem.

Przed nami jeszcze zaplanowana na poniedziałek 7 grudnia projekcja filmu „Dybuk. Rzecz o wędrówce dusz”, a po nim dyskusja panelowa z udziałem m.in. prof. Joanny Tokarskiej-Bakir i Piotra Tymy. Tego samego wieczoru odbędzie się również projekcja dokumentu Hanny Polak „Nadejdą lepsze czasy”. Prace nad filmem trwały ponad 14 lat.

We wtorek, 8 grudnia, odbędzie się projekcja polskiego dokumentu „Mów mi Marianna”, a po nim dyskusja z udziałem m.in. reżyserki Karoliny Bielawskiej, a także Anny Grodzkiej i dr Doroty Pudzianowskiej na temat problemów prawnych i społecznych z jakimi zmagają się w Polsce osoby transpłciowe.

W środę, 9 grudnia, odbędzie się projekcja głośnego dokumentu Marii Zmarz-Korczanowicz „Michnik. Bądź realistą, chciej niemożliwego”. Festiwal kończy się w czwartek, 10 grudnia. Na ostatni dzień Festiwalu zaplanowana jest m.in. debata pt. „To zaboli” na temat polityki narkotykowej z udziałem m.in. Aleksandra Kwaśniewskiego i projekcja filmu Nicka Broomfielda „Uśpiony morderca”.

Pełny program Festiwalu dostępny jest tutaj.

Pismo do Komisji Weneckiej w sprawie zmian dotyczących Trybunału Konstytucyjnego

Na początku grudnia, koalicja dziewięciu organizacji skierowała pismo do Komisji Weneckiej funkcjonującej przy Radzie Europy. W piśmie zwrócono uwagę na ostatnie wydarzenia mające miejsce w Polsce dotyczące statusu i składu Trybunału Konstytucyjnego.

Europejska Komisja na rzecz Demokracji przez Prawo (tzw. Komisja Wenecka) jest organem doradczym Rady Europy składającym się z ekspertów w zakresie zagadnień konstytucyjnych. W ramach swojej działalności Komisja opiniuje projekty oraz ustawy przyjmowane w państwach Rady Europy, w szczególności w państwach, które przechodzą transformację ustrojową. Komisja wielokrotnie wydawała opinie, m.in. w sprawach dotyczących poszczególnych państw (np. Ukrainy czy Węgier), jak również zajmowała się zagadnieniami tematycznymi (np. kontrolą nad służbami specjalnymi).

„Przepis ustawy o Trybunale Konstytucyjnym pozwalający na wybór pięciu sędziów przez sejm poprzedniej kadencji jest prawdopodobnie niezgodny z Konstytucją. Jednak działania zmierzające do uchylenia jego skutków, realizowane przez Sejm VIII kadencji naruszają fundamentalne zasady konstytucyjne, w szczególności zasadę demokratycznego państwa prawa” – czytamy w stanowisku.

W piśmie skierowanym do Komisji Weneckiej przedstawiono kształt i sposób wprowadzania kolejnych zmian dotyczących składu Trybunału Konstytucyjnego. Wskazano również na szereg fundamentalnych zagadnień, z którymi związane są wprowadzane zmiany, m.in. czy Prezydent RP był upoważniony do tego, aby nie przyjąć ślubowania od sędziów wybranych w październiku 2015 r., których kadencja rozpoczęła się w listopadzie 2015 r. oraz czy sejm może dokonać ponownego wyboru sędziów wbrew przepisom ustawy, jedynie w oparciu o regulamin sejmu, tj. akt prawa wewnętrznego.

Przedstawiony został również tryb procedowania nad nowelizacją ustawy o Trybunale Konstytucyjnym uchwaloną przez parlament w listopadzie 2015 r. Bardzo krótki czas, w którym została przyjęta ustawa, brak przeprowadzenia jakichkolwiek konsultacji, niezasięgnięcie opinii ekspertów z zakresu prawa konstytucyjnego w połączeniu z zarzutami dotyczącymi naruszenia niezależności sądownictwa rodzą poważne wątpliwości co do praworządności działań legislacyjnych prowadzonych w taki sposób.

„Prowadzona debata polityczna oraz działania legislacyjne podejmowane przez sejm dążą do obniżenia zaufania społecznego wobec Trybunału” – czytamy w stanowisku organizacji pozarządowych.

Pismo do Komisji Weneckiej zostało wystosowane przez 9 podmiotów: Helsińską Fundację Praw Człowieka, Naczelną Radę Adwokacką, INPRIS – Instytut Prawa i Społeczeństwa, Centrum Edukacji Obywatelskiej, Instytut Spraw Publicznych, Fundację Panoptykon, Fundację im. Stefana Batorego, Forum Obywatelskiego Rozwoju i Sieć Obywatelską Watchdog Polska.

Wystąpienie do Komisji Weneckiej dostępne jest tutaj.

Omówienie orzeczenia ETPC przygotowane przez adw. Marka Antoniego Nowickiego

Prezentujemy orzeczenie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w sprawie Charłamow przeciwko Rosji. Omówienie zostało przygotowane przez adw. Marka Antoniego Nowickiego, byłego sędziego w Europejskiej Komisji Praw Człowieka w Strasburgu.

Profesor Charłamow zabrał głos na konferencji uczelnianej, podczas której był wybierany skład senatu. Wskazał na braki w procedurze wyborczej, stwierdzając w szczególności, że dziekani nie podjęli żadnej publicznej debaty na temat kandydatur. Politechnika w Orle pozwała następnie Charłamowa o zniesławienie, twierdząc, że jego wystąpienie godziło w reputację zawodową uczelni i jej senatu. W kwietniu 2007 r. sądy uznały, że doszło do zniesławienia. W skardze do Trybunału Charłamow zarzucił naruszenie wolności słowa.

Omówienie dostępne jest tutaj.

Decyzje o zobowiązaniu cudzoziemców do powrotu powinny zostać unieważnione

HFPC zaapelowała do Szefa Urzędu do Spraw Cudzoziemców o stwierdzenie nieważności decyzji zobowiązujących cudzoziemców do powrotu kraju pochodzenia.

Chodzi o cudzoziemców wobec których zaszły przesłanki do przekazania ich do innego państwa członkowskiego Unii Europejskiej na podstawie rozporządzenia Dublin III.

Ponadto HFPC zwróciła się do Komendanta Głównego Straży Granicznej o zwolnienie ze strzeżonych ośrodków cudzoziemców, którzy przebywają tam w celu zabezpieczenia wykonania tych decyzji o zobowiązaniu do powrotu. Dotyczy to m.in. obywateli Syrii, Iraku i innych państw, którzy dostali się do Polski przez Węgry, gdzie złożyli wnioski o udzielenie im ochrony międzynarodowej.

„Niepokój HFPC budzi również fakt, że cudzoziemcy byli umieszczani w strzeżonych ośrodkach celem zabezpieczenia decyzji o zobowiązaniu do powrotu. Zatem także ich detencja była bezpodstawna” – powiedziała Małgorzata Jaźwińska, prawniczka HFPC.

W sytuacji, gdy cudzoziemiec przebywa w Polsce bez zezwolenia, a równocześnie mają do niego zastosowanie przepisy rozporządzenia Dublin III, wówczas powinna zostać wydana decyzja o przekazaniu cudzoziemca do innego państwa członkowskiego. Nie ma wówczas możliwości wydania decyzji o zobowiązaniu do powrotu do jego państwa pochodzenia oraz o zakazie wjazdu na obszar Schengen.

„Natomiast możliwość wydania decyzji o przekazaniu cudzoziemca do innego państwa członkowskiego w oparciu o rozporządzenie Dublin III pojawiła się w polskim prawie dopiero 13 listopada 2015 r., wraz z nowelizacją ustawy o udzielaniu cudzoziemcom ochrony” – mówi Jacek Białas, prawnik HFPC. „A zatem decyzje o zobowiązaniu cudzoziemców do powrotu zostały w takiej sytuacji wydane bez podstawy prawnej” – dodaje Jacek Białas, prawnik HFPC.

Wystąpienie do Szefa Urzędu do Spraw Cudzoziemców znajduje się tutaj.

Wystąpienie do Komendanta Głównego Straży Granicznej znajduje się tutaj.

HFPC: Bojkot ideologiczny podlega ochronie konstytucyjnej

HFPC złożyła opinię przyjaciela sądu w postępowaniu dotyczącym bojkotu jednej z marek piwa. 

Pozwani zorganizowali akcję wylewania piwa jednego ze znanych browarów po tym jak prezes spółki będącej właścicielem browaru opublikował na Facebooku wypowiedzi, które w ich ocenie obrażały mniejszości seksualne. Dodatkowo zrezygnowali ze sprzedaży piwa tej marki w należącym do nich lokalu. Po kilku dniach w ich ślady poszło kilka innych pubów w Warszawie i innych miastach Polski. Spółki dotknięte bojkotem uznały takie działanie za czyn nieuczciwej konkurencji i złożyły przeciwko organizatorom akcji pozew o odszkodowanie.

„Ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji nie można interpretować w oderwaniu od konstytucyjnych i międzynarodowych standardów wolności słowa. Ustawa ta chroni przede wszystkim przed działaniami motywowanymi ekonomicznie, a nie politycznie czy światopoglądowo” – wskazuje Katarzyna Wiśniewska, prawniczka HFPC.

W swojej opinii HFPC analizuje problemy prawne pojawiające się w sprawie w świetle standardów ochrony wolności wypowiedzi wypracowanych w orzecznictwie ETPC i Sądu Najwyższego Stanów Zjednoczonych. Oba sądy stoją na stanowisku, że gwarancjami wolności ekspresji objęte są nie tylko „klasyczne” formy komunikacji takie jak słowo czy pismo, ale i niektóre zachowania symboliczne. Poziom ochrony wypowiedzi zależy natomiast od ich celu, a więc od tego czy dotyczą one spraw istotnych dla debaty publicznej, czy są komercyjne (np. reklama).

HFPC wskazała, że dla rozstrzygnięcia sprawy kluczowe będzie więc ustalenie motywacji pozwanych. W przypadku wykazania, że zorganizowana przez nich akcja protestacyjna miała na celu wyrażenie sprzeciwu wobec ich zdaniem niedopuszczalnych wypowiedzi prezesa spółek, należałoby uznać, że działali oni w ramach konstytucyjnie gwarantowanej wolności słowa.

„Bojkot motywowany światopoglądowo jest instrumentem, do którego w wielu państwach od lat sięgają zarówno środowiska liberalne, jak i konserwatywne. Coraz częściej wykorzystywany jest także w naszym kraju. Uznanie, że takie działania stanowią „czyn nieuczciwej konkurencji” mogłoby naruszać wolność ekspresji” – mówi Marcin Szwed, prawnik HFPC.

informacja: Helsińska Fundacja Praw Człowieka

opracowanie: Monika Pawlonka

08/12/2015