W IV kwartale nastąpiło dalsze pogorszenie sytuacji gospodarczej na Ukrainie – spadek obserwowany był we wszystkich kluczowych sektorach gospodarki – w przemyśle, rolnictwie, budownictwie i transporcie. Spadek PKB w IV kwartale wyniósł 2,7 proc., natomiast, według wstępnych wyliczeń, w skali całego roku odnotowano wzrost gospodarczy na poziomie zaledwie 0,2 proc.

Mikołaj Oniszczuk – Wyraźny wzrost w y s t ę p o - wał jedynie w krajowym handlu detalicznym, co związane było ze zwiększeniem realnych płac i dochodów społeczeństwa. Nie wpływało to jednak na poziom cen konsumpcyjnych, które nie tylko nie rosły, lecz wręcz spadały. Na progu bezpieczeństwa Odnotowana w 2012 r. defl acja była efektem wyraźnego spadku cen żywności (mających zdecydowanie dominujący wpływ na wycenę koszyka towarów i usług) po rekordowych zbiorach zbóż i innych płodów rolnych w 2011 r. Eksport produktów rolnych był z kolei głównym czynnikiem, który powodował, że ukraiński eksport utrzymał niewielkie, ale jednak dodatnie tempo wzrostu. Nie pozwalało ono jednak na równoważenie importu, co z kolei było główną przyczyną dynamicznie rosnącego ujemnego salda na rachunku obrotów bieżących bilansu płatniczego. Kolejna udana emisja euroobligacji w listopadzie nieco poprawiła sytuację finansową Ukrainy, jednak stan bilansu płatniczego, w warunkach zamrożonej współpracy Ukrainy z MFW, był jednym z głównych wyzwań na najbliższe miesiące. Przepowiadana od dłuższego czasu dewaluacja hrywny nie nastąpiła, dzięki wprowadzeniu poważnych ograniczeń operacji walutowych, jednak przedstawiciele władz mają coraz większą świadomość konieczności odejścia od sztywnego kursu hrywny. Rezerwy walutowe Ukrainy znalazły się bowiem na progu bezpieczeństwa i dalsze możliwości interweniowania w obronie kursu hrywny mocno się ograniczyły. Finansowanie przedwyborczych obietnic i programów socjalnych skutkowało wyraźnym powiększeniem defi cytu budżetowego, jednak ostateczny wzrost zadłużenia publicznego okazał się umiarkowany. To będzie kluczowy rok Postrzeganie warunków prowadzenia działalności gospodarczej na Ukrainie nie poprawiło się, a głównym problemem firm pozostaje silna presja ze strony organów podatkowych i celnych, traktujących przedsiębiorstwa jako główne źródło dodatkowych dochodów budżetowych. Reformatorski zapał władz w okresie przedwyborczym zmalał praktycznie do zera. Ponownie nie udało się osiągnąć postępu w kluczowych dla Ukrainy sprawach – wznowieniu współpracy z MFW i uzyskaniu obniżenia ceny rosyjskiego gazu. Kontynuowano natomiast działania na rzecz zmniejszenia zależności od importu gazu z Rosji (m.in. uruchomiono rewersowe dostawy przez Polskę, działano na rzecz zwiększenia krajowego wydobycia i zastępowania gazu węglem, próbowano rozwijać projekt budowy terminala LNG itd.). Utrzymujący się pat w relacjach z UE (mimo wskazania na listopad 2013 r. jako możliwy termin podpisania umów AA i DCFTA), powodował większą aktywność dyskusji na temat możliwych płaszczyzn zacieśnienia współpracy z Unią Celną Rosji, Kazachstanu i Białorusi. Wiele więc wskazuje na to, że 2013 r. będzie kluczowy w kwestii określenia dalszych kierunków integracji gospodarczej Ukrainy. Końcowym akordem roku 2012 była powyborcza reorganizacja rządu, w ramach której najbliższe otoczenie Wiktora Janukowycza, tzw. rodzina, zyskało pełną kontrolę nad fi nansami państwa oraz nad sektorem wydobywczym i energetycznym. Konsolidacja władz w okresie po wyborach mogłaby teoretycznie sprzyjać wznowieniu działań na rzecz przeprowadzenia potrzebnych reform gospodarczych, jednak bardziej prawdopodobna wydaje się aktywność w kierunku zapewnienia takiego stopnia stabilizacji gospodarczej i zaspokojenia społecznych oczekiwań, które wystarczą obecnej ekipie rządzącej do utrzymania się przy władzy. PKB i produkcja przemysłowa Według wstępnych danych PKB Ukrainy w IV kwartale 2012 r. zmniejszył się o 2,7 proc. w stosunku do analogicznego okresu ub.r. (w III kw. spadek wynosił 1,3 proc., a w I półroczu odnotowano wzrost o 2,5 proc.). Dane wskazują, że w skali całego roku PKB Ukrainy wzrósł o 0,2 proc. i w wyrażeniu nominalnym wyniósł 1400 mld UAH (175 mld dol.). W 2012 r. produkcja przemysłowa, w porównaniu z analogicznym okresem roku poprzedniego, spadła o 1,8 proc. (w grudniu produkcja okazała się o 7,6 proc. niższa niż w grudniu 2011 r. i o 3,9 proc. niższa niż w listopadzie 2012 r.). Relatywnie wysoką dynamikę wzrostu w skali roku utrzymał jedynie przemysł chemiczny (+7,1 proc.). Niewielki wzrost odnotowano w przemyśle wydobywczym (o 1,9 proc.), spożywczym (o 1,5 proc.), papierniczym (o 4,5 proc.), a także w produkcji i dystrybucji energii elektrycznej, gazu i wody (o 3 proc.). Produkcja metalurgiczna spadła o 5,2 proc. Jeszcze większy spadek produkcji zarejestrowano w produkcji koksu i przetwórstwa naftowego (o 26,4 proc.), produkcji maszyn i urządzeń (o 10-11,6 proc.) i produkcji wyrobów niemetalowych (o 5,8 proc.). Infl acja i produkcja rolna IV kwartał przyniósł stabilizację cen konsumpcyjnych (nie zmieniły się one w październiku, spadły o 0,1 proc. w listopadzie i wzrosły o 0,2 proc. w grudniu). W rezultacie w stosunku rocznym (grudzień 2012 do grudnia 2011) nastąpiło obniżenie cen o 0,2 proc. Defl acja była notowana na Ukrainie po raz pierwszy od 2002 r. Stabilizacja cen była możliwa głównie dzięki spadkowi cen żywności o 2,3 proc. (najbardziej cen warzyw i cukru). Skutecznie zniwelowało to wzrost cen alkoholu i tytoniu (o 7 proc.), opłat komunalnych (głównie dostawy wody i kanalizacja – wzrost o 6 – 6,5 proc.) oraz cen paliw (o 6,9 proc.). Ceny produkcji przemysłowej (PPI) wzrosły w 2012 r. o 0,3 proc. Według danych PSSU produkcja rolna w 2012 r. spadła o 4,5 proc. Zebrano 46,2 mln ton zbóż (o 18,6 proc. mniej niż w analogicznym okresie roku poprzedniego), 18,3 mln ton buraków cukrowych (spadek o 3,4 proc.), 8,4 mln ton ziaren słonecznika (spadek o 3,5 proc.), 23,25 mln ton ziemniaków (mniej o 4,1 proc.) oraz 10 mln ton warzyw (wzrost o 1,8 proc.). Ponadto wyprodukowano 3,14 mln ton mięsa (wzrost o 3,4 proc.), 11,4 mln ton mleka (wzrost o 2,7 proc.) oraz 19,1 mld szt. jaj (więcej o 2,3 proc.). Transport i budownictwo Wartość wykonanych prac budowlanych w 2012 r. wyniosła 62,3 mld UAH i była o 13,8 proc. niższa niż w roku poprzednim. W 2012 r. na Ukrainie przewieziono 772,8 mln ton ładunków tj. o 4,9 proc. mniej niż w tym samym okresie roku poprzedniego. W transporcie drogowym przewozy towarowe wzrosły o 0,1 proc., a w transporcie lotniczym o 24,7 proc. Mające blisko 60-proc. udział w liczbie przewiezionych ładunków przewozy kolejowe zmniejszyły się o 2,5 proc. Jeszcze większy spadek dotyczył transportu wodnego (o 21,4 proc.) i rurociągowego (o 17,1 proc.). W omawianym okresie transportem pasażerskim przewieziono 6,8 mld osób, czyli o 2,4 proc. mniej niż w 2011 r. Handel wewnętrzny i inwestycje kapitałowe Obroty przedsiębiorstw zajmujących się handlem hurtowym w 2012 r. wyniosły 1065,5 mld UAH i były niższe o 4,4 proc. w porównaniu z rokiem poprzednim. Obroty handlu detalicznego w 2012 r. wyniosły 804,3 mld UAH, co oznacza wzrost o 15,9 proc. w stosunku do ub.r. W okresie styczeń – wrzesień 2012 r. w ukraińską gospodarkę zainwestowano 177,5 mld UAH, co w porównaniu z trzema kwartałami 2011 r. oznacza wzrost o 17 proc. Znaczny wzrost inwestycji nastąpił w I półroczu (ostatnia faza przygotowań do EURO2012), natomiast inwestycje w III kw. zwiększyły się w porównaniu z analogicznym okresem 2011 r. jedynie o 0,3 proc. Najwięcej inwestycji trafi ło do przemysłu (34,1 proc., w tym do przemysłu przetwórczego 14,8 proc., a do wydobywczego – 11,1 proc.), transportu i łączności (13,9 proc.), budownictwa (13,8 proc.), sektora nieruchomości i usług dla przedsiębiorstw (12,8 proc.) oraz do sektora handlu i usług (9,8 proc.). Handel zagraniczny W 2012 r. ukraiński eksport towarowy osiągnął wartość 68,8 mld dol, co oznacza jego wzrost w porównaniu z tym samym okresem roku ubiegłego o 0,6 proc. Import wzrósł o 2,5 proc. i osiągnął wartość 84,7 mld dol. Ujemne saldo w handlu towarami wyniosło 15,85 mld dol (w roku poprzednim defi cyt wynosił 14,2 mld dol). Udział krajów WNP w ukraińskim eksporcie towarowym w omawianym okresie wyniósł 36,8 proc., państw azjatyckich 25,7 proc., a państw UE – 24,8 proc. Spośród głównych partnerów handlowych Ukrainy najbardziej w omawianym okresie wzrósł eksport do Egiptu (+117 proc.), Kazachstanu (+32,4 proc.) i Białorusi (+17,1 proc.). Zmniejszył się eksport do Włoch (o 18,4 proc.), Rosji (o 11 proc.), Polski (o 7,8 proc.) i Turcji (o 1,7 proc.). Największy udział w ukraińskim eksporcie miały: Rosja (25,6 proc.), Turcja (5,4 proc.), Egipt (4,2 proc.), Polska (3,7 proc.), Włochy (3,6 proc.), Kazachstan (3,6 proc.) oraz Indie (3,3 proc.). Największy udział w strukturze towarowej eksportu miały wyroby metalurgiczne (27,5 proc.), artykuły rolno- -spożywcze (26 proc.), produkty mineralne (11,1 proc.), maszyny i urządzenia (10,2 proc.), artykuły przemysłu chemicznego, w tym tworzywa sztuczne (8,9 proc.) i środki transportu (8,7 proc.). Po stronie importu na Ukrainę udział państw WNP wynosił 40,7 proc., państw UE 30,9 proc., a państw azjatyckich 20,2 proc. Najbardziej, wśród głównych partnerów handlowych Ukrainy, zwiększył się import z Chin (o 26 proc.), Białorusi (o 20,3 proc.), USA (o 12,1 proc.), z Polski (o 12,1 proc.) i Włoch (o 11,4 proc.). Dostawy z Rosji zmniejszyły się o 5,9 proc. Kraj ten nadal pozostawał jednak zdecydowanie największym dostawcą towarów na Ukrainę (z udziałem 32,4 proc.), a kolejne pozycje zajmowały Chiny (9,3 proc.), Niemcy (8 proc.), Białoruś (6 proc.), Polska (4,2 proc.), USA (3,4 proc.) i Włochy (2,6 proc.). W strukturze importu dominowały: produkty mineralne z udziałem 32,5 proc. (w tym surowce energetyczne 30,9 proc., z czego gaz ziemny 16,6 proc.), maszyny i urządzenia (15,5 proc.), produkty chemiczne i tworzywa sztuczne (łącznie 15,4 proc. udziału), środki transportu (9,5 proc.), artykuły rolno- -spożywcze (8,9 proc.) oraz metale i wyroby hutnicze (6,2 proc.). W 2012 r. eksport usług wyniósł 13,53 mld dol, co oznacza, że w stosunku do poprzedniego roku zmniejszył się o 1,9 proc., z kolei import usług wzrósł o 7,6 proc. do poziomu 6,7 mld dol. W rezultacie dodatnie saldo w handlu usługami zmniejszyło się z 7,55 do 6,82 mld dol i tym samym w mniejszym stopniu pokryło defi cyt w handlu towarowym. Łączy deficyt handlu zagranicznego Ukrainy (towarami i usługami) osiągnął w 2012 r. poziom ponad 9 mld dol, w stosunku do 6,7 mld dol w roku 2011. Inwestycje zagraniczne W 2012 r. zagraniczni inwestorzy zainwestowali na Ukrainie 6013,1 mln dol (w 2011 r. blisko 6,5 mld dol). Uwzględniając odpływ inwestycji, skumulowana wartość BIZ na Ukrainie wzrosła w ciągu roku o 8,2 proc. (o 4,128 mld dol) i wyniosła na koniec roku 54,46 mld dol (w 2011 r. czysty przyrost BIZ przekroczył 5,5 mld dol). Struktura geografi czna skumulowanych inwestycji nie uległa istotnym zmianom, choć z kwartału na kwartał umacnia się pozycja Cypru, jako najważniejszego kierunku napływu kapitału na Ukrainę, którego udział wzrósł w ciągu roku z 26,5 proc. do 31,7 proc. (w praktyce Cypr stanowi jedynie miejsce tranzytowe, przede wszystkim dla powracającego kapitału ukraińskiego). Kolejne pozycje zajmują nadal: Niemcy – 11,6 proc., Holandia – 9,5 proc., Rosja – 7 proc., Austria – 6,2 proc., Wielka Brytania – 4,7 proc., Wyspy Dziewicze – 3,5 proc., Francja – 3,2 proc., Szwecja – 2,9 proc. i Szwajcaria – 2 proc. W strukturze sektorowej skumulowanych inwestycji, według stanu na 31.12.2012 r., największy udział mają przemysł (31,5 proc.), sektor fi nansowy (29,6 proc.), operacje związane z nieruchomościami i usługami dla przedsiębiorstw (16,6 proc.) oraz handel i usługi dla ludności (11 proc.). Bilans płatniczy Głównym problemem bilansu płatniczego Ukrainy w 2012 r. było rosnące ujemne saldo na rachunku operacji bieżących. Defi cyt ten, wynoszący po dziewięciu miesiącach 10 mld dol, w ostatnim kwartale powiększył się o kolejne 4,4 mld dol, osiągając wartość 14,4 mld dol. W samym grudniu ujemne saldo powiększyło się aż o 1,95 mld dol, w efekcie czego defi cyt na rachunku bieżącym w skali roku przekroczył poziom 8,2 proc. PKB. Dzięki grudniowym wynikom saldo rachunku operacji fi nansowych w IV kwartale okazało się ostatecznie dodatnie – wyniosło nieco ponad 1 mld dol – ale wyraźnie niższe niż w poprzednich trzech kwartałach. Dodatni wynik był głównie efektem wyraźnego zmniejszenia w grudniu popytu na walutę ze strony ukraińskiego społeczeństwa, w rezultacie wprowadzanych i zapowiadanych ograniczeń w wymianie walut. Dodatnie saldo rachunku operacji fi nansowych w skali roku wyniosło 10,2 mld dol, co oznacza, że łączny defi cyt bilansu płatniczego Ukrainy osiągnął w 2012 r. wartość 4,17 mld dol. Stan rezerw walutowych banku centralnego na koniec 2012 r. wynosił 24,55 mld dol, co oznacza, że w ciągu roku zmniejszył się o 7,25 mld dol. Budżet i dług publiczny i dochody społeczeństwa Według danych resortu fi - nansów Ukrainy, w 2012 r. dochody budżetu państwa wyniosły 346 mld UAH i były nominalnie o 10 proc. wyższe niż w analogicznym okresie roku poprzedniego. Z kolei wydatki budżetu zwiększyły się o 18,7 proc. i wyniosły 395,7 mld UAH. Defi cyt budżetu (bez uwzględnienia defi cytów koncernu Naftohaz i Funduszu Emerytalnego) wyniósł 53,4 mld UAH, czyli 3,8 proc. PKB. Na koniec 2012 r. łączne zadłużenie publiczne Ukrainy (obejmujące gwarancje państwowe) wynosiło 515,4 mld UAH (64,5 mld dol), co oznacza, że w ciągu roku zwiększyło się o prawie 9 proc. (o 42,3 mld UAH). W efekcie stanowiło 36,8 proc. PKB. Udział zadłużenia zagranicznego wynosił prawie 60 proc. Średnia miesięczna płaca w 2012 r. wyniosła 3025 UAH, co oznacza, że w porównaniu z analogicznym okresem poprzedniego roku wzrosła nominalnie o 14,9 proc., a realnie o 14,4 proc. Realne dochody ukraińskiego społeczeństwa w III kwartale 2012 r. były o 13,5 proc. wyższe niż w analogicznym okresie roku poprzedniego. Bezrobocie i sytuacja demografi czna Liczba zarejestrowanych bezrobotnych na koniec 2012 r. wyniosła 506,8 tys. osób, czyli stanowiła 1,8 proc. populacji w wieku produkcyjnym. W okresie styczeń – wrzesień 2012 r. stopa bezrobocia, liczona według metodologii MOP, wynosiła 8 proc. (1,63 mln osób). Na koniec 2012 r. liczba ludności Ukrainy wynosiła 45 553 tys. osób, co oznacza, że w ciągu roku zmniejszyła się o 80,6 tys. Jest to zdecydowanie najmniejszy spadek liczby mieszkańców Ukrainy odnotowany w ostatnich latach (w latach 2007 – 2011 liczba ludności Ukrainy zmniejszała się średnio o ponad 200 tys. osób rocznie). Przyczyną jest mniejszy ujemny przyrost naturalny (-142,4 tys. osób wobec średnio -218,2 tys. osób w latach 2007 – 2011) oraz istotny wzrost migracji na Ukrainę (o 61,8 tys. osób, podczas gdy w latach 2007 – 2011 przyrost migracyjny wynosił średnio 15,7 tys. osób rocznie).

Mikołaj ONISZCZUK